Theo thống kê của các cơ quan chức năng, từ đầu năm 2025 đến nay, tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật trong lứa tuổi thanh thiếu niên đang có những diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nhiều nguy cơ khó lường. Trên thực tế, tại nhiều địa phương đã xảy ra không ít vụ việc thanh thiếu niên tụ tập thành nhóm, mang theo hung khí, thực hiện các hành vi bạo lực, cướp giật tài sản, gây rối trật tự công cộng, chống người thi hành công vụ, thậm chí có nhóm đối tượng đã bị khởi tố với tội danh “giết người”.
Đây là dạng “tội phạm đường phố” mang tính bột phát, manh động, không chỉ gây mất an ninh trật tự mà còn tạo tâm lý lo lắng, bất an trong quần chúng nhân dân. Đáng chú ý, phần lớn các em tham gia những hành vi vi phạm này đều ở lứa tuổi học sinh, thậm chí có em chỉ mới 13 – 15 tuổi, lứa tuổi còn cần phải tập trung học tập tại nhà trường.
Thanh thiếu điều khiển xe mô tô, tụ tập thành nhóm vào ban đêm để “leo top” sau đó đăng ảnh lên mạng xã hội thể hiện bản thân
Những vụ việc thanh thiếu niên vi phạm pháp luật, tham gia vào các hành vi phạm tội “đường phố” đều có một điểm chung đó là: Sự thiếu quan tâm, quản lý và định hướng từ gia đình. Nhiều em lớn lên trong hoàn cảnh cha mẹ đi làm ăn xa, phải sống cùng ông bà; khoảng cách tình cảm khiến các em thiếu sự sẻ chia, dẫn dắt đúng lúc, dễ tìm đến bạn bè bên ngoài để bù đắp. Cũng có những em xuất thân từ gia đình không trọn vẹn, cha mẹ ly hôn, bố hoặc mẹ mất sớm, gia đình mâu thuẫn triền miên; nỗi hụt hẫng trong tình cảm đã đẩy các em vào vòng xoáy của sự cô đơn và mặc cảm.
Bên cạnh đó không ít trường hợp, các em được cho sử dụng phương tiện như xe mô tô, xe gắn máy, điện thoại thông minh, mạng Internet nhưng thiếu sự kiểm soát. Chính sự buông lỏng ấy đã vô tình mở cánh cửa cho những thói quen xấu, từ việc bỏ học, tụ tập bạn bè, đến tham gia đua xe, cướp giật, gây rối. Đặc biệt, ở lứa tuổi mới lớn, khi tâm lý muốn thể hiện bản thân trở nên mạnh mẽ, nếu thiếu sự định hướng đúng đắn, các em rất dễ bị lôi kéo vào những hội nhóm xấu, hình thành lối sống ăn chơi, đua đòi, coi thường pháp luật.
Nguyên nhân sâu xa hơn, nhiều thanh thiếu niên chưa được trang bị đầy đủ kiến thức pháp luật và kỹ năng sống, không ý thức được hậu quả của hành vi vi phạm. Từ một lần bỏ học, một buổi tụ tập, đến một hành động manh động nơi đường phố, con đường phạm pháp đã dần hình thành, để lại những hệ lụy nặng nề cho bản thân, gia đình và xã hội.
Từ những nguyên nhân đã phân tích có thể nhận thấy, gia đình chính là điểm tựa, là “lá chắn” quan trọng nhất trong việc ngăn chặn, phòng ngừa thanh thiếu niên vi phạm pháp luật. Bởi vậy, trách nhiệm đầu tiên và lớn nhất thuộc về cha mẹ. Mỗi bậc phụ huynh cần dành nhiều thời gian hơn để quan tâm đến đời sống tinh thần, theo dõi nếp sinh hoạt, lắng nghe tâm tư và định hướng các mối quan hệ xã hội của con em mình, kịp thời khuyên bảo, xử lý khi con em mắc lỗi dù là nhỏ nhất. Việc giáo dục không chỉ dừng lại ở chuyện chu cấp vật chất, mà quan trọng hơn là sự đồng hành, sẻ chia thường xuyên, nhất là ở giai đoạn lứa tuổi mới lớn – khi các em dễ nảy sinh tâm lý muốn khẳng định bản thân, dễ bị lôi kéo và sa ngã nếu thiếu sự định hướng đúng đắn. Một lời khuyên kịp thời, một buổi trò chuyện thẳng thắn có thể giúp các em vượt qua những băn khoăn, mâu thuẫn trong nội tâm và tránh được những hành vi lệch chuẩn.
Cùng với đó là nhà trường có vai trò không thể thay thế trong việc giáo dục nhân cách, bồi dưỡng ý thức chấp hành pháp luật và kỹ năng sống. Thầy cô không chỉ là người truyền đạt kiến thức văn hóa mà còn cần trở thành tấm gương sáng về đạo đức, lối sống. Mỗi tiết học, mỗi hoạt động đoàn thể, sinh hoạt ngoại khóa cần được lồng ghép nội dung giáo dục kỹ năng ứng xử, tự bảo vệ mình và nhận diện hành vi sai trái để học sinh có thể chủ động phòng tránh. Nhà trường cần phối hợp chặt chẽ với gia đình để nắm bắt tình hình, kịp thời phát hiện những biểu hiện bất thường trong hành vi, tư tưởng của học sinh, từ đó đưa ra biện pháp định hướng, hỗ trợ phù hợp.
Cùng với đó, các tổ chức đoàn thể, chính quyền cơ sở và cộng đồng xã hội cũng cần nâng cao vai trò trách nhiệm trong công tác phòng ngừa. Hoạt động của Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ, các câu lạc bộ kỹ năng, trung tâm sinh hoạt cộng đồng… cần được tổ chức thường xuyên, hấp dẫn, tạo môi trường lành mạnh để thanh thiếu niên tham gia, rèn luyện và khẳng định bản thân theo hướng tích cực. Những mô hình “Phòng chống tội phạm từ cơ sở”, “Tổ tự quản thanh thiếu niên” hay các diễn đàn đối thoại với thanh niên do lực lượng Công an chủ trì cũng là kênh quan trọng để nâng cao nhận thức pháp luật, củng cố niềm tin, định hướng giá trị sống cho giới trẻ.
Cơ quan Công an khuyến nghị toàn xã hội phải coi việc quản lý, giáo dục và định hướng thanh thiếu niên là trách nhiệm chung. Gia đình cần nghiêm túc xem xét lại cách nuôi dạy con em mình; nhà trường cần chủ động đổi mới phương pháp giáo dục; xã hội cần tạo thêm nhiều sân chơi, hoạt động bổ ích để thanh thiếu niên có môi trường phát triển toàn diện. Mỗi sự quan tâm, mỗi lời dạy bảo, mỗi hành động uốn nắn đúng lúc đều có thể trở thành “sợi dây níu giữ” các em trước ngưỡng cửa sai lầm.
Chỉ khi gia đình, nhà trường và toàn xã hội cùng vào cuộc một cách đồng bộ, chúng ta mới có thể ngăn chặn tình trạng thanh thiếu niên sa vào tệ nạn, vi phạm pháp luật. Điều đó không chỉ góp phần giữ vững an ninh trật tự mà còn bảo đảm một tương lai lành mạnh, bền vững cho thế hệ trẻ – những chủ nhân của đất nước mai sau.
Tạ Thị Thanh Nhàn